Формирование толерантности у учеников начальных классов

Вохидова Норпошшахон Хабибуллуевна,

кандидат педагогических наук, доцент,

Халикова Захро Миршадмонавна,

старший преподаватель.

Ташкентский Государственный Педагогический Университет имени Низами.

Бошланғич синф ўқувчиларида толерантлиликни шакллантириш

Вохидова Н. Х.

п.ф.н., доцент,

Халикова З. М.

катта ўқитувчи.

Низомий номидаги ТДПУ, Бошланғич таълим педагогикаси кафедраси.

Толерантлик (лотинча “толерантия” - сабрлилик, тоқатлилик) - ўзга ҳаёт тарзи, нуктаи назар, ғоялар ва эътикодларга тоқатлилик, бағрикенгликдир.[1]

Толерантликка қуйидагича таърифлар берилган:

“а) Ёт одамнинг турмуш тарзи, хулқи, урф-одати, хиссиёти, фикри, ғояси, эътикодига чидамлиллик билан ёндашув;

б) ноқулай омилларни сезмай қолиш натижасида содир бўлган ҳодисаларга бағрикенглик билан ёндашув;

в) ноқулай, номақбул хиссий омиллар таъсирига хам чидам билан ёндашув.”[2]

“Толерантлик бағрикенглик асосидаги, турли қарашларни, эътиқодларни, жаҳон маданиятини ҳурмат қилиш, умуминсоний қадриятларни қабул қилиш ва тўғри тушуниш, инсонни ўзлигини намоён қилиш асосидаги индивидуаллигининг глобал маънода (жаҳон миқёсида) кўринишидир. “[3]

Фалсафий – маданий соҳадаги тадқиқотларга асосан толерантлик маданиятнинг ижобий намунаси бўлиб, турли–туманликни қўллаб–қувватловчи, аниқрок айтганда «бошқаларга» («ўзгаларга») нисбатан мулоқот очиқлигини ўзида мужассамлаштиради. Толерантлик маданияти ўзида сабрлилик, тинчликсеварлик ва келишувчанлик тамойилларини фаол ривожланиши ва модеринизациялашаётган мультимаданиятли жамият ҳаётига тадбиқ этишни ифодалайди.[4]

Жамиятда толерантлик маданиятини белгиловчи фазилатлар:

ü    бошқа турмуш тарзига тоқатлилик;

ü    хулқ-атвор меъёрларига чидамлилик, диний бағрикенглик ва бошқалар.

Бошланғич синф ўқувчиларида толерантлик тафаккурини шакллантиришда аввало халқимизнинг бой маънавий қадрият ва анъаналарига таяниш мухим аҳамиятга эга бўлиб, самарали натижаларни таъминлашга хизмат қилади. Чунки толерантлик тушунчалари дин, урф-одат ва анъана сифатида халқимизнинг ҳаёт тарзига айланган. “Доно халқимиз, ғараз ва ҳасад билан яшайдиган, ўз шахсий манфаатига ўзгалар ҳисобидан эришишни маъқул кўрадиган, фақат ўзини ўйлайдиган кимсадан ўзи асрасин, дейди. Бағрикенг, ҳалол-пок, виждонли, меҳр-оқибатли, эл-юртнинг ғаму ташвиши билан яшайдиган кишиларни эса, аксинча, бошига кўтаради ва бундай одамлар жамият томонидан қадр-қиммат, ҳурмат-эътибор топади.”[5]

Бугунги кунда бошланғич синф ўқувчиларида толерантлик маданиятини шакллантиришда қуйидаги мавзуларда давра суҳбатлари ташкил қилиш мақсадга мувофиқ:

1.                  Толерантлик маданияти .

2.                  Биз ва олам.

3.                  Менинг ўртоқларим ва мен уларни ҳурмат қиламан .

4.                  Биз ҳаммамиз бир мамлакат фарзандларимиз.

5.                  Ўзбекистон – бағрикенг диёр.

Бошланғич синф ўқувчиларида билим, кўникма ва одатлар “қадамба-қадам” таркиб топтириб борилади:

1)                 ўқувчиларнинг ўзликларини англашлари: ўз хатти-ҳаракатларини тўғри баҳолаш; ўз-ўзини таҳлил этиш; ўз хулқ-атворини назорат қилиш;

2)                 ўқувчиларда бошқаларга нисбатан муносабатни қарор топтириш: мулоқот қила олиш кўникмларини шакллантириш, ўзаро бир-бирига ёрдам бериш ва ғамхўрлик кўрсатиш;

3)                 ўқувчиларда дунёга нисбатан қарашларини шакллантириш: олам ҳақидаги маълумотларни ўзлаштириш, мантиқий фикрлашга ўргатиш;

4)                 ўқувчиларда ўзаро бир-бирини тушуна олиш ҳиссини шакллантириш: толерантлик тушунчаси билан танишиш, унинг муҳим қадрият эканлигини англаш.

Бошланғич синф ўқувчиларида толерантликни шакллантиришдаги асосий ва бош масала инсонпарварлик, инсонни олий қадрият деб тан олиш, уни қандай бўлса шундайлигча қабул қилишдир.

Фойдаланилган адабиётлар

1.                  Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. – T., 2008.

2.                  Марк Нотурно. Толерантность, свобода и истина: фаллибализм и открытие «закрытых обществ» // Ижтимоий фикр. - 1998. - № 2. 

3.                  Российская социологическая энциклопедия. - М.: Наука, 1998. - 278 с. 

4.                  Қабулов Қ. П. “Глобал толерантлик маданиятининг омиллари” The culture of tolerance in the context of globalization: methodology of research, reality and prospect Materials of the international scientific conference on May 13–14, Prague 2014.

5.                  Халикова З. М., А. А. Қосимов “Таълим-тарбия жараёнида кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларда толерантликни шакллантириш” The culture of tolerance in the context of globalization: methodology of research, reality and prospect Materials of the international scientific conference on May 13–14, Prague 2014.

Поступила в редакцию 13.05.2016 г.